Tàu container: Giải pháp vận chuyển hiệu quả cho doanh nghiệp XNK

Hãy thử nhìn quanh, rất nhiều thứ trong cuộc sống hàng ngày của bạn có thể đã từng di chuyển trên một chiếc tàu container trước khi đến tay bạn.

Bạn không tin?

Vậy mà đúng đấy. Từ chiếc điện thoại Iphone trong tay, đến bộ quần áo hàng hiệu mặc trên người. Có thể cả chiếc xe nhập khẩu nữa. Chúng đã được vận chuyển từ nước ngoài trên tàu container trước khi về thị trường Việt Nam.

Những con tàu biển chuyên dụng này là phương tiện vận tải chủ đạo của thương mại toàn cầu, đảm nhận trên 80% lượng hàng hóa trao đổi giữa các quốc gia. Vậy, chúng có nguồn gốc từ đâu? Điều gì khiến tàu container trở thành một phát minh thay đổi cả ngành logistics?

Trong bài viết này, tôi sẽ cùng bạn tìm hiểu về lịch sử phát triển của loại tàu đặc biệt này, các chủng loại phổ biến, vai trò trong nền kinh tế, cũng như những thách thức và xu hướng mới trong ngành vận tải biển.

Trước tiên, hãy bắt đầu với khái niệm, lịch sử hình thành và phát triển của tàu container nhé.

Tàu container là gì?

Về thực chất, đây cũng là 1 loại tàu biển mà thôi, chỉ có điều nó chở hàng chuyên dụng là container đường biển chứ không (hoặc rất ít khi) chở những hàng khác không đóng container.

Tất nhiên, lùi về quá khứ thì không hẳn như vậy. Hãy cùng trở về giai đoạn đầu hình thành của loại tàu này.

Lịch sử hình thành phát triển của tàu container

Câu chuyện về tàu container bắt đầu từ giữa thế kỷ trước ở nước Mỹ xa xôi. Chiếc tàu chở container đầu tiên được hoán cải từ tàu chở dầu T2 sau Thế chiến thứ hai. Ban đầu, hầu hết container được vận chuyển trên các tàu hàng bách hóa. Năm 1951, những tàu container chuyên dụng (purpose-built) đầu tiên bắt đầu hoạt động ở Đan Mạch, và giữa Seatle với Texas, Hoa Kỳ.

Tại Mỹ, tàu chở container đầu tiên tên là Ideal-X (cũng được hoán cải từ một tàu chở dầu T2) do Malcolm McLean sở hữu chở 58 container từ Newark, New Jersey đến Houston, Texas, Hoa Kỳ trong chuyến đầu tiên vào tháng 4 năm 1956.

Sự kiện đó đánh dấu 1 bước ngoặt lớn trong ngành vận tải biển. Sự ra đời và phát triển của container hóa (containerization) và hình thức vận tải tàu chợ đã giúp cho năng suất vận tải lên rõ rệt. 

Trước kia, việc bốc xếp hàng hóa tại cảng có thể mất cả tuần lễ với hàng chục thậm chí hàng trăm công nhân bốc vác. Nhưng với container hiện nay, thời gian này giảm xuống chỉ còn dưới 1 ngày! Chi phí vận chuyển cũng nhờ đó mà giảm mạnh, mở ra kỷ nguyên mới cho thương mại toàn cầu.

Những mốc quan trọng trong lịch sử tàu container:

• 1960s: Các cảng trên thế giới bắt đầu xây dựng bến chuyên dụng cho container.
• 1970s: Các tuyến vận tải container xuyên Đại Tây Dương, Thái Bình Dương phát triển mạnh mẽ.
• 1980s - 1990s: Kích thước tàu tăng lên nhanh chóng, công suất tàu lớn nhất lúc này có thể chở hơn 4.000 TEU (TEU = 1 container 20 feet).
• 2000s đến nay: Cuộc đua “siêu tàu” bắt đầu với những con tàu cỡ lớn có sức chứa trên 20.000 TEU, giúp giảm chi phí trên mỗi container.

Như vừa đề cập, sức chở của tàu container thường được thể hiện bằng số TEU có thể xếp lên tàu (một TEU tương đương với số chỗ của một container tiêu chuẩn có chiêu dài 20’, rộng 8’, và cao 8’6”. Xem thêm kích thước container). Sức chở của các tàu container có thể dao động từ vài trăm TEU đối với tàu feeder đến trên 20.000TEU đối với các tàu mẹ.

Người ta thường chia các thế hệ tàu container tùy theo sức chở của chúng. Ðến nay tàu chở container đã phát triển qua nhiều thế hệ, cụ thể như tóm tắt trong hình dưới dây.

Việc phân chia thành các thế hệ nhu vậy chỉ có tính tương đối, và thường có ý nghĩa đánh giá sự phát triển của công nghệ và sản phẩm tàu container theo chiều dài phát triển.

Hiện có thể nói, các tàu container mới nhất thuộc thế hệ 6+ (trên 20.000 TEU). Tuy nhiên, nếu xét theo góc độ năng lực vận tải, các tàu container hiện đang sử dụng có sức chở từ vài trăm TEU trở lên. Ðiều này có nghia là hiện vẫn tồn tại nhu cầu sử dụng nhiều thế hệ tàu container trong cùng một thời điểm, hay nói cách khác sự phân chia như trên chủ yếu nêu nên sự khác biệt về sức chở của con tàu mà thôi.

Ảnh hưởng của tàu container đến toàn cầu hóa:

Sự ra đời của tàu container đã làm thay đổi hoàn toàn cách các nền kinh tế vận hành. Nhờ vào hệ thống container hóa, ngày nay các nhà máy có thể bố trí sản xuất gần như ở bất cứ đâu trên thế giới, miễn là có thể kết nối với các cảng container. Hoặc chí ít là cảng biển nói chung.

Điều này góp phần quan trọng vào sự phát triển của các trung tâm sản xuất lớn như Trung Quốc, Ấn Độ, và gần đây là chính Việt Nam chúng ta. Từ đó,  giúp hàng hóa đến tay người tiêu dùng nhanh hơn, giá rẻ hơn.

Từ một ý tưởng mang tính cách mạng, tàu container đã trở thành nền tảng hỗ trợ của thương mại toàn cầu. Ở phần tiếp theo, chúng ta sẽ khám phá sâu hơn về cấu tạo và các loại tàu container phổ biến hiện nay.

Các loại tàu container

Có nhiều cách phân loại, tùy theo tiêu chí sử dụng thế nào. Dưới đây là 1 số cách phổ biến:

1. Theo thế hệ phát triển: 6 thế hệ (như hình trên)
2. Theo phương thức xếp dỡ container: LOLO, RORO, …
3. Theo kích thước tàu: Feeder, Panamax, Post-Panamax, Suezmax, Post-Suezmax, Post Malacamax
4. Theo mức độ chuyên dụng: tàu bách hóa, tàu semi-container, tàu container chuyên dụng
5. Theo phạm vi hoạt động: tàu Feeder, tàu Mẹ (mother ship)

Dưới đây tôi sẽ đi chi tiết hơn vào cách phân loại theo kích thước tàu (được nhiều bên sử dụng):

1. Tàu Feeder (Tàu trung chuyển nội địa và khu vực)

• Sức chở: 1.000 - 3.000 TEU
• Công dụng: Vận chuyển container giữa các cảng nhỏ kết nối với cảng trung tâm (hubport) hoặc cảng trung chuyển (trans-shipment port).
• Đặc điểm: Kích thước nhỏ, dễ dàng di chuyển ở các tuyến ven biển hoặc cảng có hạ tầng hạn chế.

2. Tàu Panamax & Neo-Panamax (Tàu cỡ trung bình)

• Sức chở: 3.000 - 14.000 TEU
• Công dụng: Có thể đi qua kênh đào Panama, chuyên chở hàng giữa các khu vực lớn như châu Mỹ và châu Á.
• Đặc điểm: Neo-Panamax là phiên bản nâng cấp với sức chở lớn hơn nhưng vẫn phù hợp đi qua kênh đào Panama mở rộng (năm 2016).

3. Post-Panamax & ULCV (Tàu siêu lớn)

• Sức chở: 15.000 - 24.000 TEU
• Công dụng: Vận chuyển hàng hóa trên các tuyến vận tải xuyên châu lục.
• Đặc điểm: Rất rộng và dài, chỉ có thể hoạt động tại các cảng container chuyên dụng cỡ lớn, và có cơ sở hạ tầng hiện đại.

Đội tàu container thế giới

Khi tôi bắt đầu viết website này đầu năm 2009, đội tàu container trên thế giới đến có khoảng 4.670 tàu (sức chở 12,2 triệu TEU).

Đến đầu tháng 3/2025, đội tàu này đã tăng lên trên 7.200 tàu (tăng 1,5 lần), với tổng sức chở 31,8 triệu TEU (tăng 2,6 lần), tổng trọng tải xấp xỉ 377 triệu DWT. Đó là số liệu từ trang web nổi tiếng Alphaliner. Số liệu này được liên tục cập nhật tại đây.

Đội tàu container Việt Nam

Trong khi vận tải chợ và đội tàu container thế giới phát triển mạnh, đội tàu container Việt Nam có số lượng cũng như sức chở rất khiêm tốn: với tổng số khoảng 30 tàu, tổng sức chở khoảng 20.000 TEU, toàn bộ đều là các tàu feeder sức chở dưới 2.000 TEU.

Hãy thử một phép so sánh để thấy rõ sự chênh lệch. Chẳng hạn, theo số liệu của AXS-Alphaliner như trên, chỉ riêng số tàu mà hãng SITC sở hữu đã có tổng sức chở khoảng 183.000 TEU, tức là gấp hơn 9 lần tổng sức chở của toàn bộ đội tàu container Việt Nam (gồm khoảng 10 hãng tàu).

Tàu container lớn nhất thế giới

Kích thước và sức chở của tàu container liên tục tăng, và vì vậy danh hiệu con tàu lớn nhất cũng thay đổi theo thời gian. Dưới đây là những tàu đã nằm trong danh sách những tàu container lớn nhất thế giới.

Năm	Tàu	Sức chở (TEU)
1980	Neptune Garnet	2.838
1981	Frankfurt Express	3.400
1984	American New York	4.600
1996	Regina Maersk	6.400
1997	Sovereign Maersk	8.680
2002	Clementine Maersk	8.890
2003	Axel Maersk	9.300
2006	Emma Mearsk	14.500

Đến tháng 1/2024, tàu container MSC Irina với sức chở danh nghĩa (norminal capacity) được công bố là 24.346 TEU được cho là một trong những con tàu container lớn nhất thế giới.

Xem clip dưới đây về tàu MSC Irina.

Vai trò của tàu container trong vận tải hàng hóa quốc tế

Tàu container không chỉ là phương tiện chuyên chở hàng hóa mà còn là một nhân tố quan trọng định hình toàn bộ nền thương mại toàn cầu hiện đại. Nếu không có tàu container, chuỗi cung ứng xuyên biên giới sẽ trở nên kém hiệu quả, chi phí vận chuyển tăng vọt, và thời gian giao hàng kéo dài đáng kể. Vậy chính xác thì tàu container đóng vai trò như thế nào trong vận tải hàng hóa quốc tế?

1. Xương sống của thương mại toàn cầu

Khoảng trên 80% hàng hóa thương mại trên thế giới hiện nay được vận chuyển bằng đường biển, và phần lớn trong số đó đi trên tàu container.

Kể từ khi chiếc tàu container đầu tiên ra đời từ thập niên 1950 (như đã nói ở trên), ngành vận tải biển đã có một cuộc cách mạng. Trước đây, hàng hóa xuất nhập khẩu phải được bốc dỡ bằng tay từ tàu này sang tàu khác hoặc từ tàu lên bến cảng, gây tốn kém và chậm trễ. Nhưng với tiêu chuẩn hóa container, giờ đây hàng hóa có thể được chuyển nguyên khối từ nhà máy, lên tàu, rồi sang xe tải hoặc tàu hỏa mà không cần dỡ ra từng kiện. Điều này giúp giảm thiểu chi phí nhân công, rủi ro hư hỏng, thất thoát hàng hóa và quan trọng nhất là rút ngắn thời gian vận chuyển.

2. Giảm chi phí logistics và tối ưu hóa chuỗi cung ứng

So với các phương thức vận tải khác như hàng không hay vận tải đường bộ, vận tải container có lợi thế vượt trội về chi phí. Chi phí vận chuyển bằng tàu container chỉ chiếm một phần nhỏ trong tổng giá trị hàng hóa, ngay cả khi tính đến các biến động về giá nhiên liệu. Điều này giúp các doanh nghiệp tối ưu hóa chi phí logistics, từ đó có thể giảm giá thành sản phẩm và gia tăng sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Ngoài ra, tàu container còn cho phép các doanh nghiệp xây dựng chuỗi cung ứng ổn định và linh hoạt. Các tuyến vận tải biển hiện nay được tổ chức thành những tuyến cố định với lịch trình đều đặn, giúp các công ty có thể lập kế hoạch giao hàng chính xác hơn. Điều này đặc biệt quan trọng đối với ngành công nghiệp sản xuất, nơi nguyên vật liệu phải được cung ứng đúng hạn để dây chuyền sản xuất không bị gián đoạn.

3. Tăng tính kết nối giữa các khu vực kinh tế

Tàu container cũng góp phần rút ngắn khoảng cách giữa các khu vực trên thế giới. Những nền kinh tế phụ thuộc nhiều vào thương mại, chẳng hạn như Trung Quốc, Hoa Kỳ, châu Âu, hay (gần đây) các nước Đông Nam Á, đều có mạng lưới cảng container phát triển mạnh mẽ.

Bằng cách vận chuyển hàng hóa nhanh chóng và hiệu quả, tàu container mở ra cơ hội xuất nhập khẩu cho cả những quốc gia vốn trước đây bị hạn chế bởi khoảng cách địa lý. Điều này không chỉ giúp các nền kinh tế lớn mở rộng thị trường, mà còn giúp các nước đang phát triển tiếp cận với chuỗi giá trị toàn cầu.

4. Đảm bảo nguồn cung hàng hóa thiết yếu

Tàu container không chỉ vận chuyển hàng hóa tiêu dùng, mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo nguồn cung các mặt hàng thiết yếu như thực phẩm, dược phẩm, máy móc sản xuất, và nguyên vật liệu công nghiệp. Chẳng hạn, trong giai đoạn đại dịch COVID-19, ngành vận tải container đã chịu áp lực lớn để duy trì dòng chảy hàng hóa giữa các quốc gia, giúp cung cấp nhanh chóng trang thiết bị y tế, vaccine và nguyên liệu sản xuất.

Với vai trò mang tính nền tảng trong thương mại toàn cầu như vậy, ngành vận tải tàu container cũng phải đối mặt với nhiều thách thức và biến đổi không ngừng. Vậy những thách thức nào đang chờ đón ngành này trong tương lai, và xu hướng nào sẽ chi phối sự phát triển của vận tải container?

Những thách thức và xu hướng phát triển của ngành vận tải tàu container

Ngành vận tải tàu container đã và đang đóng vai trò quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển mạnh mẽ là những thách thức lớn mà ngành này phải đối mặt. Đồng thời, ngành vận tải biển cũng đang có những xu hướng đổi mới để thích nghi với bối cảnh kinh tế và công nghệ thay đổi nhanh chóng.

Thách thức của ngành vận tải tàu container

1. Giá cước biến động mạnh Giá cước vận chuyển bằng tàu container chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố như tình trạng dư thừa hay thiếu hụt tàu, giá nhiên liệu, các chính sách thuế quan, và biến động kinh tế toàn cầu. Trong giai đoạn đại dịch COVID-19, giá cước tăng vọt do tình trạng thiếu container và tắc nghẽn ở các cảng, nhưng sau đó lại giảm sâu khi nhu cầu vận chuyển chững lại. Điều này khiến các hãng tàu và doanh nghiệp xuất nhập khẩu gặp nhiều khó khăn trong việc lập kế hoạch tài chính.
2. Tắc nghẽn cảng và chuỗi cung ứng
   Các cảng biển lớn như Los Angeles, Thượng Hải hay Rotterdam thường xuyên đối mặt với tình trạng quá tải, khiến hàng hóa bị chậm trễ và chi phí logistics gia tăng. Nguyên nhân chủ yếu là do sự mất cân bằng giữa lượng hàng nhập và xuất, thiếu lao động bốc xếp và những vấn đề kỹ thuật trong quản lý vận hành cảng.
3. Mối lo về môi trường và tiêu chuẩn khí thải
   Ngành vận chuyển container phụ thuộc nhiều vào nhiên liệu hóa thạch, gây phát thải lớn khí CO2 và lưu huỳnh (SOx, NOx) ra môi trường. Các quy định như IMO 2020 đã yêu cầu giảm hàm lượng lưu huỳnh trong nhiên liệu hàng hải xuống 0,5%, buộc các chủ tàu phải đầu tư vào nhiên liệu ít gây ô nhiễm hoặc công nghệ lọc khí thải.
4. Rủi ro địa chính trị và căng thẳng thương mại
   Xung đột khu vực, chính sách bảo hộ mậu dịch, hoặc các lệnh trừng phạt kinh tế (ví dụ: căng thẳng thương mại Mỹ - Trung Quốc, chiến sự Nga - Ukraine) có thể gây ra gián đoạn nghiêm trọng cho luồng hàng hóa quốc tế. Nhiều hãng tàu đã phải xem xét lại mạng lưới tuyến đường để tránh khu vực rủi ro cao.

Xu hướng phát triển của ngành vận tải tàu container

1.     Chuyển đổi sang tàu container “xanh”
Để giảm lượng khí thải, nhiều hãng tàu lớn đang đầu tư vào tàu chạy bằng LNG (khí thiên nhiên hóa lỏng), methanol hoặc nghiên cứu về hydrogen. Việc áp dụng công nghệ tàu hybrid và hệ thống tối ưu hành trình cũng giúp giảm tiêu thụ nhiên liệu.

2.     Tự động hóa trong vận hành cảng và tàu biển
Các cảng container hiện đại như Rotterdam và Singapore đã ứng dụng xe nâng không người lái, hệ thống bốc dỡ tự động, và phần mềm quản lý cảng bằng AI để tăng hiệu suất làm việc, giảm thời gian chờ đợi và hạn chế lỗi vận hành.

3.     Ứng dụng công nghệ số vào quản lý vận tải

Việc ứng dụng blockchain vào vận tải biển giúp tăng tính minh bạch trong theo dõi hàng hóa, giảm thiểu gian lận chứng từ. Đồng thời, IoT (Internet of Things) cũng được sử dụng để giám sát nhiệt độ, tình trạng container trong suốt hành trình.

4.     Điều chỉnh chiến lược tuyến đường và đội tàu
Các hãng tàu đang chú trọng tối ưu hóa tuyến vận chuyển để giảm chi phí nhiên liệu và hạn chế rủi ro từ các nút thắt giao thông. Một số tập đoàn vận tải lớn cũng đầu tư vào tàu container cỡ siêu lớn để giảm chi phí trên mỗi đơn vị hàng hóa.

Trong bối cảnh nhiều thách thức nhưng cũng đầy cơ hội, ngành vận tải tàu container đang có những bước chuyển mình mạnh mẽ, hướng đến một mô hình vận hành thông minh, bền vững hơn.

---

Lời kết

Nhìn lại toàn bộ bức tranh về tàu container, chúng ta thấy rõ vai trò không thể thay thế của chúng trong ngành vận tải hàng hóa quốc tế. Từ những ngày đầu tiên với ý tưởng đơn giản về container hóa, đến nay các con tàu này đã trở thành huyết mạch của thương mại toàn cầu, giúp kết nối các nền kinh tế và tối ưu hóa chuỗi cung ứng.

Hy vọng bài viết cung cấp cho bạn nhưng thông tin hữu ích. Nếu được như vậy, bạn vui lòng Like & Share để người khác cùng đọc nhé. 

---

Chuyển từ Tàu container đến Đội tàu container
Chuyển từ Tàu chở container về Trang chủ

 

---