Vận tải đa phương thức là gì? Lợi ích và các loại hình phổ biến

Vận tải đa phương thức đang dần trở thành một giải pháp quan trọng trong chuỗi logistics toàn cầu. Không chỉ giúp tối ưu hóa thời gian vận chuyển, mô hình này còn giảm thiểu chi phí và cải thiện hiệu quả vận hành cho doanh nghiệp xuất nhập khẩu.

Bằng cách kết hợp linh hoạt nhiều phương thức vận chuyển – như đường biển, đường bộ, đường sắt, hay hàng không – vận tải đa phương thức mang lại sự linh hoạt trong chuỗi cung ứng, đáp ứng nhu cầu giao nhận hàng hóa một cách nhanh chóng và an toàn.

Tuy nhiên, để tận dụng tối đa lợi ích từ mô hình này, doanh nghiệp cũng phải đối mặt với những thách thức liên quan đến quản lý chuỗi cung ứng, quản lý rủi ro, và việc tuân thủ các quy định pháp lý trong nước và quốc tế. Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu chi tiết về khái niệm vận tải đa phương thức, những lợi ích và thách thức của nó, cùng với các quy định quan trọng mà doanh nghiệp cần nắm vững.

Tổng quan về vận tải đa phương thức

Vận tải đa phương thức không chỉ đơn giản là kết hợp nhiều phương thức vận tải mà còn là một quá trình được tổ chức, tối ưu hóa nhằm đem lại lợi ích tối đa cho doanh nghiệp.

Nhưng cụ thể...

Vận tải đa phương thức là gì?

Các phương thức vận tải phổ biến hiện nay gồm:

• Vận tải đường bộ
• Vận tải biển
• Vận tải đường sắt
• Vận tải đường hàng không

Cần lưu ý, vận tải đa phương thức do 1 người vận tải chịu trách nhiệm trên cơ sở 01 hợp đồng và 1 chứng từ vận tải cho toàn chặng vận chuyển.

Vậy tại sao doanh nghiệp lại lựa chọn vận tải đa phương thức thay vì chỉ sử dụng một phương thức cố định?

Đặc điểm của vận tải đa phương thức

Một hệ thống vận tải đa phương thức đúng nghĩa phải đảm bảo các yếu tố sau:

• Tích hợp các phương thức vận tải khác nhau: Điều này có nghĩa là hàng hóa có thể được chuyển từ cảng biển sang xe tải, rồi sang tàu hỏa, v.v... mà không cần thay đổi hợp đồng vận chuyển hoặc xử lý thủ tục rườm rà giữa các giai đoạn.
• Chịu trách nhiệm bởi một đơn vị vận tải chính: Khác với vận tải liên phương thức (Intermodal Transport), trong vận tải đa phương thức, chỉ cần một hợp đồng vận chuyển duy nhất và một đơn vị điều phối.
• Có tính linh hoạt cao: Vì kết hợp nhiều loại hình vận tải, giải pháp này giúp doanh nghiệp dễ dàng điều chỉnh lộ trình khi gặp tình huống bất ngờ, như tắc nghẽn cảng hay gián đoạn giao thông.

Phân biệt vận tải đa phương thức và vận tải liên phương thức

Hai thuật ngữ này đôi khi bị nhầm lẫn. Tuy nhiên, có một điểm khác biệt quan trọng:

Tiêu chí	Vận tải đa phương thức	Vận tải liên phương thức
Số lượng hợp đồng vận chuyển	Một hợp đồng duy nhất	Nhiều hợp đồng vận chuyển
Đơn vị chịu trách nhiệm chính	Một đơn vị quản lý toàn bộ quá trình	Từng đơn vị riêng rẽ cho từng chặng
Đặc điểm chính	Linh hoạt, tối ưu chi phí và thời gian	Phức tạp hơn về mặt thủ tục

Khi nào nên sử dụng vận tải đa phương thức?

Doanh nghiệp có thể cân nhắc lựa chọn vận tải đa phương thức trong các trường hợp sau:

• Hàng hóa phải di chuyển qua nhiều quốc gia hoặc khu vực có hệ thống hạ tầng phức tạp.
• Cần tối ưu hóa chi phí vận tải, tận dụng lợi thế của từng phương thức (ví dụ: đường biển rẻ nhưng chậm, trong khi đường hàng không nhanh nhưng chi phí cao).
• Giảm thiểu rủi ro chậm trễ trong chuỗi cung ứng bằng cách kết hợp nhiều tuyến vận tải.

Tóm lại, vận tải đa phương thức ngày càng đóng vai trò quan trọng trong lĩnh vực logistics và xuất nhập khẩu. Đây là một giải pháp tối ưu cho các doanh nghiệp muốn mở rộng thị trường và nâng cao hiệu quả hoạt động. 

Trong phần tiếp theo, chúng ta sẽ cùng phân tích các lợi ích và thách thức khi áp dụng mô hình này.

Lợi ích và thách thức của vận tải đa phương thức

Vận tải đa phương thức đang ngày càng chiếm ưu thế trong ngành logistics, giúp doanh nghiệp tối ưu hóa hoạt động vận chuyển hàng hóa trên phạm vi toàn cầu. Nhưng bên cạnh những lợi ích đáng kể, mô hình này cũng đi kèm với không ít thách thức. Cùng phân tích chi tiết hơn nhé!

Lợi ích của vận tải đa phương thức

Tại sao nhiều doanh nghiệp lại lựa chọn vận tải đa phương thức thay vì chỉ sử dụng một loại hình duy nhất? Dưới đây là những lý do chính:

• Giảm chi phí vận chuyển: Việc kết hợp linh hoạt giữa nhiều phương thức vận chuyển giúp tối ưu hóa thời gian và chi phí, đặc biệt là khi kết hợp đường biển với đường bộ hoặc đường sắt. Ví dụ, vận chuyển hàng từ Trung Quốc về Việt Nam có thể tối ưu bằng cách dùng đường biển cho chặng dài rồi chuyển sang xe tải để giao hàng cuối cùng.
• Tối ưu hóa thời gian giao hàng: Thay vì phải chờ đợi một phương tiện vận chuyển duy nhất, doanh nghiệp có thể linh hoạt sử dụng các hình thức khác nhau để đảm bảo hàng hóa đến nơi đúng hạn. Điều này đặc biệt quan trọng với các ngành hàng cần giao nhanh như thương mại điện tử hay sản xuất linh kiện điện tử.
• Giảm rủi ro trong chuỗi cung ứng: Nếu một phương thức bị gián đoạn do thiên tai, đình công hoặc các sự cố bất ngờ, doanh nghiệp có thể điều phối nhanh sang phương thức khác để đảm bảo hàng hóa vẫn đến đúng tiến độ.
• Mở rộng khả năng tiếp cận thị trường: Một số địa điểm không có cảng biển hoặc sân bay lớn, nhưng với mô hình vận tải đa phương thức, doanh nghiệp vẫn có thể vận chuyển hàng đến bất kỳ đâu bằng cách kết hợp nhiều phương thức lại với nhau.
• Hỗ trợ phát triển bền vững: Việc giảm sự phụ thuộc vào chỉ một loại hình vận tải (như đường bộ với lượng khí thải cao) góp phần giảm tác động tiêu cực đến môi trường thông qua việc tối ưu lộ trình và sử dụng phương tiện hiệu quả hơn.

Tuy nhiên, vận tải đa phương thức không chỉ toàn những điểm mạnh mà còn đi kèm với nhiều thách thức cần lưu ý.

Thách thức của vận tải đa phương thức

Dù mang lại nhiều lợi ích, nhưng việc quản lý một chuỗi vận tải bao gồm nhiều loại phương tiện không hề đơn giản:

• Phức tạp trong quản lý và điều phối: Do cần kết hợp nhiều phương thức vận tải khác nhau, doanh nghiệp phải có hệ thống quản lý logistics chặt chẽ để đảm bảo mỗi khâu vận hành trơn tru, tránh ùn tắc hoặc chậm trễ giao hàng.
• Tăng yêu cầu về tính pháp lý và hợp đồng: Mỗi loại phương thức vận chuyển đều có các quy định riêng và việc vận hành qua nhiều hình thức đồng nghĩa với việc phải nắm rõ nhiều bộ luật khác nhau, từ hợp đồng vận tải đến bảo hiểm hàng hóa.
• Rủi ro trong việc theo dõi hàng hóa: So với việc chỉ đi theo một phương thức, hàng hóa trong vận tải đa phương thức có thể bị thất lạc hoặc sai lộ trình khi chuyển đổi giữa các phương tiện nếu không có hệ thống theo dõi và quản lý dữ liệu hiệu quả.
• Chi phí đầu tư ban đầu cao: Đối với các doanh nghiệp chưa có kinh nghiệm trong vận tải đa phương thức, việc thiết lập mạng lưới vận hành, ký kết hợp đồng với các đối tác vận tải và đầu tư vào hệ thống tracking có thể khiến chi phí ban đầu khá lớn.
• Ảnh hưởng từ các yếu tố ngoại cảnh: Chính sách thương mại giữa các nước, thời tiết khắc nghiệt hoặc gián đoạn chuỗi cung ứng (như hậu quả từ đại dịch COVID-19) có thể khiến vận tải đa phương thức gặp nhiều thách thức hơn so với vận tải truyền thống.

Nhìn chung, dù có những trở ngại, nhưng với sự phát triển của công nghệ logistics và các chính sách hỗ trợ, vận tải đa phương thức vẫn là xu hướng tất yếu giúp doanh nghiệp mở rộng khả năng cạnh tranh trên thị trường.

Vậy, các loại vận tải đa phương thức phổ biến hiện nay là gì? Hãy cùng tìm hiểu trong phần tiếp theo!

Các loại hình vận tải đa phương thức phổ biến

Vận tải đa phương thức ngày càng đóng vai trò quan trọng trong chuỗi cung ứng hiện đại, giúp tối ưu hóa chi phí và thời gian vận chuyển. Tùy vào nhu cầu cụ thể của doanh nghiệp và đặc điểm hàng hóa, có nhiều loại hình vận tải kết hợp khác nhau.

Dưới đây là những loại hình vận tải đa phương thức phổ biến nhất hiện nay. Đó thường là sự kết hợp giữa 2 hay nhiều phương thức vận tải: đường bộ, đường biển, đường sắt, đường hàng không.

1. Vận tải đường biển – đường bộ

Đây có lẽ là loại hình phổ biến nhất, đặc biệt với hàng hóa xuất nhập khẩu. Hàng hóa được vận chuyển bằng tàu biển từ cảng này tới cảng khác, sau đó tiếp tục hành trình bằng xe tải hoặc container tới điểm đích.

Ví dụ, một lô hàng linh kiện điện tử từ Trung Quốc có thể cập cảng Hải Phòng bằng tàu biển, sau đó được vận chuyển bằng xe tải đến các khu công nghiệp ở Bắc Ninh hay Thái Nguyên.

Ưu điểm:

• Chi phí thấp hơn so với vận tải hàng không
• Phù hợp với hàng nặng, hàng nguyên container (FCL)
• Hệ thống cảng biển và giao thông đường bộ phát triển khá đồng bộ

Thách thức:

• Thời gian vận chuyển dài hơn so với đường hàng không
• Rủi ro tắc nghẽn tại cảng hoặc trên đường bộ

2. Vận tải đường hàng không – đường bộ

Khi cần vận chuyển hàng hóa gấp hoặc hàng có giá trị cao như linh kiện điện tử, dược phẩm, thời trang cao cấp..., doanh nghiệp thường lựa chọn kết hợp vận tải hàng không – đường bộ.

Ví dụ, một kiện hàng thực phẩm tươi sống từ châu Âu có thể đến sân bay Nội Bài bằng máy bay, tiếp tục được xe tải lạnh giao đến các siêu thị lớn tại Hà Nội và các tỉnh lân cận.

Ưu điểm:

• Thời gian vận chuyển nhanh chóng, giảm rủi ro hư hỏng
• Thủ tục hải quan tại sân bay thường nhanh hơn so với cảng biển

Thách thức:

• Chi phí cao hơn nhiều so với các phương thức khác
• Bị giới hạn bởi khối lượng và kích thước hàng hóa

3. Vận tải đường sắt – đường bộ

Sự phát triển của tuyến đường sắt liên vận quốc tế Trung Quốc – Việt Nam – châu Âu giúp loại hình này ngày càng được ưa chuộng. Hàng hóa có thể được vận chuyển từ Trung Quốc đến Hà Nội bằng tàu hỏa, sau đó tiếp tục được giao đến các tỉnh miền Trung hoặc miền Nam bằng xe tải.

Ưu điểm:

• Chi phí hợp lý hơn đường hàng không nhưng nhanh hơn đường biển
• Ổn định lịch trình, ít bị ảnh hưởng bởi thời tiết

Thách thức:

• Mạng lưới đường sắt chưa phủ rộng, cần đẩy mạnh đầu tư
• Yêu cầu đóng gói hàng hóa phù hợp với quy chuẩn đường sắt

4. Vận tải nội địa kết hợp nhiều phương thức

Ở Việt Nam, nhiều doanh nghiệp sử dụng hình thức vận tải nội địa kết hợp, đặc biệt khi hàng hóa cần di chuyển qua cảng biển, các khu công nghiệp hoặc các vùng xa trung tâm. Chẳng hạn, một lô hàng nông sản vận chuyển nội địa door-door từ Cần Thơ có thể được đưa ra Hà Nội bằng sà lan qua cảng Cát Lái, sau đó đi tàu container đường biển ra Hải Phòng, rồi tiếp tục đi bằng xe tải đến các kho hàng tại Hà Nội.

Ưu điểm:

• Linh hoạt theo nhu cầu thực tế
• Giảm tải cho giao thông đường bộ

Thách thức:

• Phụ thuộc nhiều vào cơ sở hạ tầng nội địa (bến cảng, đường sắt, kho bãi...)

Quy định quốc tế về vận tải đa phương thức

Vận tải đa phương thức không chỉ là một xu hướng phát triển trong ngành logistics mà còn là một phần quan trọng của thương mại toàn cầu. Do đó, nhiều tổ chức quốc tế đã thiết lập các quy định và hướng dẫn nhằm đảm bảo hoạt động này diễn ra hiệu quả, minh bạch và công bằng giữa các bên liên quan.

Công ước Liên Hợp Quốc về vận tải đa phương thức

Một trong những văn bản quốc tế quan trọng nhất về vận tải đa phương thức là Công ước của Liên Hợp Quốc về vận tải hàng hóa đa phương thức quốc tế (United Nations Convention on International Multimodal Transport of Goods) năm 1980. Công ước này đặt ra các nguyên tắc cơ bản, bao gồm:

• Trách nhiệm của Người kinh doanh vận tải đa phương thức (Multimodal Transport Operator - MTO) đối với hàng hóa trong suốt quá trình vận chuyển.
• Các điều kiện để phát hành vận đơn đa phương thức (multimodal transport document).
• Quyền và nghĩa vụ của các bên liên quan nhằm đảm bảo chuỗi cung ứng diễn ra thông suốt.

Tuy nhiên, do không đủ số nước phê chuẩn, công ước này chưa chính thức có hiệu lực.

Quy định của ICC và FIATA

Do Công ước Liên Hợp Quốc chưa có hiệu lực, các tổ chức khác như Phòng Thương mại Quốc tế (International Chamber of Commerce - ICC) và Liên đoàn Hiệp hội Giao nhận Vận tải Quốc tế (FIATA) đã ban hành các hướng dẫn để lấp đầy khoảng trống pháp lý.

• Quy tắc vận tải đa phương thức do ICC ban hành (ICC Rules for Multimodal Transport Documents) đưa ra các khuyến nghị về trách nhiệm pháp lý của các bên liên quan.
• FIATA FBL (FIATA Bill of Lading) – là vận đơn đa phương thức chuẩn do FIATA phát triển. Nhiều công ty logistics và người giao nhận sử dụng vận đơn này để dễ dàng thực hiện các hoạt động vận tải quốc tế.

Công ước quốc tế khác có liên quan

Ngoài ra, hoạt động vận tải đa phương thức còn chịu sự điều chỉnh của nhiều công ước và hiệp ước khác liên quan đến từng phương thức vận tải riêng lẻ, chẳng hạn như:

• Công ước Hague-Visby (vận tải biển) – quy định trách nhiệm của người vận chuyển đường biển.
• Công ước CMR (vận tải đường bộ) – quy định trách nhiệm của người vận tải hàng hóa bằng đường bộ quốc tế.
• Công ước Montreal (vận tải hàng không) – áp dụng cho vận chuyển hàng hóa bằng đường hàng không.

Như vậy, dù chưa có một công ước thống nhất mang tính bắt buộc về vận tải đa phương thức, các nguyên tắc cơ bản vẫn đã được thiết lập và hướng dẫn bởi nhiều tổ chức quốc tế khác nhau.

Quy định của Việt Nam về vận tải đa phương thức

Trên nền của các quy định quốc tế, Việt Nam cũng đã xây dựng khung pháp lý riêng để điều chỉnh hoạt động vận tải đa phương thức, phù hợp với thông lệ quốc tế và tình hình thực tế trong nước.

Luật Giao thông vận tải và nghị định liên quan

Tại Việt Nam, vận tải đa phương thức được quy định chủ yếu trong các văn bản pháp luật sau:

• Luật Giao thông đường bộ 2008, Luật Hàng hải 2015, Luật Hàng không dân dụng 2006, và Luật Đường sắt 2017, mỗi luật điều chỉnh một phần hoạt động vận tải trong phạm vi phương thức riêng lẻ.
• Nghị định số 144/2018/NĐ-CP, sửa đổi Nghị định 87/2009/NĐ-CP về vận tải đa phương thức – văn bản quan trọng nhất quy định chi tiết các hoạt động vận tải kết hợp nhiều phương thức khác nhau.
• Văn bản hợp nhất 03/VBHN-BGTVT 2019 về vận tải đa phương thức;

Điều kiện kinh doanh vận tải đa phương thức

Theo quy định hiện hành, doanh nghiệp muốn cung cấp dịch vụ vận tải đa phương thức phải có Giấy phép kinh doanh vận tải đa phương thức quốc tế, trên cơ sở đáp ứng 2 điều kiện sau:

1. Duy trì tài sản tối thiểu tương đương 80.000 SDR hoặc có bảo lãnh tương đương;
2. Có bảo hiểm trách nhiệm nghề nghiệp vận tải đa phương thức hoặc có bảo lãnh tương đương;

Ngoài ra, nếu doanh nghiệp tham gia vận tải đa phương thức quốc tế, họ cần có giấy phép do Bộ Công Thương cấp theo quy định của WTO và một số hiệp định thương mại tự do (FTA) mà Việt Nam tham gia.

Trách nhiệm của doanh nghiệp vận tải đa phương thức

Theo Nghị định 87/2009/NĐ-CP, doanh nghiệp kinh doanh vận tải đa phương thức tại Việt Nam có các trách nhiệm chính sau:

• Đảm bảo hàng hóa được vận chuyển đúng thỏa thuận trong hợp đồng.
• Chịu trách nhiệm về hàng hóa từ thời điểm tiếp nhận đến khi giao hàng.
• Bồi thường thiệt hại nếu hàng hóa bị mất mát, hư hỏng do lỗi của mình hoặc đối tác vận chuyển.
• Cung cấp thông tin đầy đủ và trung thực cho khách hàng về lộ trình vận chuyển.

Như vậy, các quy định về vận tải đa phương thức tại Việt Nam đã khá đầy đủ, giúp doanh nghiệp có cơ sở pháp lý rõ ràng để hoạt động và hợp tác với các đối tác quốc tế.

Lời kết

Vận tải đa phương thức không chỉ là xu hướng tất yếu trong thương mại quốc tế mà còn mang lại nhiều lợi ích như tối ưu hóa chi phí, rút ngắn thời gian vận chuyển và giảm thiểu rủi ro. Tuy nhiên, doanh nghiệp cũng phải đối mặt với những thách thức liên quan đến quy trình phối hợp, chi phí đầu tư ban đầu và sự khác biệt trong quy định giữa các quốc gia.

Hiện nay, có nhiều loại hình vận tải đa phương thức phổ biến như đường biển – đường bộ, đường hàng không – đường sắt, mỗi loại hình phù hợp với từng nhu cầu vận chuyển khác nhau. Các quy định về vận tải đa phương thức cũng ngày càng chặt chẽ hơn, từ các công ước quốc tế đến luật pháp trong nước, nhằm tạo ra một hệ thống logistics thông suốt và hiệu quả. Việc nắm vững các quy định pháp lý và lựa chọn phương án vận chuyển phù hợp sẽ giúp doanh nghiệp tận dụng tối đa lợi ích của mô hình vận tải này.

Bài viết liên quan:

• Vai trò của vận tải

---

Chuyển từ Vận tải đa phương thức về Trang chủ

 

---